Η "Δευτέρα Παρουσία" του Μιχαήλ Αγγέλου στην Capella Sistina

                                                   Capella Sistina

Το 1508 ο Μιχαήλ Άγγελος ανέλαβε να ζωγραφίσει την οροφή του παρεκκλησίου στο Βατικανό, την  Capella Sistina.
Ο ναός εγκαινιάστηκε το 1483 επί πάπα Σίξτου Δ', ενώ οι τοίχοι του είχαν ήδη ζωγραφιστεί από διάσημους αναγεννησιακούς ζωγράφους όπως οι Sandro Botticelli, Pietro Perugino, Pinturicchio, Domenico Ghirlandaio και Cosimo Roselli,
Έμενε όμως η οροφή. Ο πάπας Ιούλιος Β' την ανέθεσε στο Μιχαήλ Άγγελο.
Κλείστηκε μόνος του στην εκκλησία και δούλεψε πάνω στις σκαλωσιές για  τέσσερα χρόνια για να το ολοκληρώσει.

                                         Il Giudizio Universale
                                  Δευτέρα Παρουσία

25 χρόνια μετά, από το 1536 μέχρι το 1541, όπως του παρήγγειλε ο πάπας Παύλος Γ', εργάστηκε στο βωμό του ίδιου παρεκκλησίου για να ζωγραφίσει τη "Δευτέρα Παρουσία"  ένα μοναδικό έργο που άλλαξε το ρου της Τέχνης στη Δύση.
Ο πάπας δε διάλεξε τυχαία ούτε τον καλλιτέχνη (ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν ξακουσμένος πια ειδικά για τη δεξιοτεχνία του στην αναπαράσταση του ανθρώπινου σώματος) ούτε του θέματος (η δευτέρα παρουσία θύμιζε τη σωτηρία όσων ήταν πιστοί και την αιώνια τιμωρία των αμαρτωλών - ποιο έργο δε θα τόνιζε την αξία της καθολικής εκκλησίας, ιδιαίτερα σε καιρούς που δεχόταν συνεχή χτυπήματα από τη Μεταρρύθμιση, και μόλις λίγα χρόνια μετά τη λεηλασία της Ρώμης;)

Οι αναστημένοι βγαίνουν από τους τάφους, πετούν από πάνω τους τα γκρίζα σάβανα και οδηγούνται στη μοίρα τους μετά την τελική κρίση. Κάποιοι ανεβαίνουν στα ουράνια καθώς τους ανυψώνουν αγγελικές μορφές και βρίσκουν μια θέση κοντά στον Χριστό, λουσμένο στο φως, σαν "τον ήλιο της δικαιοσύνης", περιτριγυρισμένο από την Παναγία και άλλους αγίους, ενώ  άλλοι καταβαραθρώνονται κακήν κακώς στην Κόλαση.

Κάτω από το Χριστό υπάρχει ο  Άγιος Βαρθολομαίος που κρατάει μια γδαρμένη μορφή. Είνα άραγε ο Μιχαήλ Άγγελος;
O καλλιτέχνης κατατρύχονταν από τύψεις πως ήταν αμαρτωλός με την έμφαση που έδωσε στην ομορφιά, ιδίως του ανδρικού σώματος, αγνοώντας την πιο σημαντική αξία της σωτηρίας, και ίσως  με την τοιχογραφία του αυτή του δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσει ην ελπίδα πως η βασανισμένη του ψυχή από τόσους φόβους τελικά θα σωθεί.

Στο νου του θα τριγύρναγε βάβαια το εικοστό κεφάλαιο της Αποκάλυψης του Ιωάννη:

"1 Καὶ εἶδον ἄγγελον καταβαίνοντα ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, ἔχοντα τὴν κλεῖν τῆς ἀβύσσου καὶ ἅλυσιν μεγάλην ἐπὶ τὴν χεῖρα αὐτοῦ. 2 καὶ ἐκράτησε τὸν δράκοντα, τὸν ὄφιν τὸν ἀρχαῖον, ὅς ἐστι Διάβολος καὶ ὁ Σατανᾶς ὁ πλανῶν οἰκουμένην, καὶ ἔδησεν αὐτὸν χίλια ἔτη, 3 καὶ ἔβαλεν αὐτὸν εἰς τὴν ἄβυσσον, καὶ ἔκλεισε καὶ ἐσφράγισε ἐπάνω αὐτοῦ, ἵνα μὴ πλανᾷ ἔτι τὰ ἔθνη, ἄχρι τελεσθῇ τὰ χίλια ἔτη· μετὰ ταῦτα δεῖ αὐτὸν λυθῆναι μικρὸν χρόνον. 4 Καὶ εἶδον θρόνους, καὶ ἐκάθισαν ἐπ' αὐτούς, καὶ κρῖμα ἐδόθη αὐτοῖς, καὶ τὰς ψυχὰς τῶν πεπελεκισμένων διὰ τὴν μαρτυρίαν Ἰησοῦ καὶ διὰ τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, καὶ οἵτινες οὐ προσεκύνησαν τὸ θηρίον οὔτε τὴν εἰκόνα αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἔλαβον τὸ χάραγμα ἐπὶ τὸ μέτωπον αὐτῶν καὶ ἐπὶ τὴν χεῖρα αὐτῶν· καὶ ἔζησαν καὶ ἐβασίλευσαν μετὰ τοῦ Χριστοῦ χίλια ἔτη· 5 καὶ οἱ λοιποὶ τῶν νεκρῶν οὐκ ἔζησαν ἕως τελεσθῇ τὰ χίλια ἔτη. αὕτη ἡ ἀνάστασις ἡ πρώτη. 6 μακάριος καὶ ἅγιος ὁ ἔχων μέρος ἐν τῇ ἀναστάσει τῇ πρώτῃ· ἐπὶ τούτων ὁ δεύτερος θάνατος οὐκ ἔχει ἐξουσίαν, ἀλλ' ἔσονται ἱερεῖς Θεοῦ καὶ τοῦ Χριστοῦ, καὶ βασιλεύσουσι μετ' αὐτοῦ χίλια ἔτη. 7 Καὶ ὅταν τελεσθῇ τὰ χίλια ἔτη, λυθήσεται ὁ Σατανᾶς ἐκ τῆς φυλακῆς αὐτοῦ, 8 καὶ ἐξελεύσεται πλανῆσαι τὰ ἔθνη τὰ ἐν ταῖς τέσσαρσι γωνίαις τῆς γῆς, τὸν Γὼγ καὶ Μαγώγ, συναγαγεῖν αὐτοὺς εἰς τὸν πόλεμον, ὧν ὁ ἀριθμὸς αὐτῶν ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης. 9 καὶ ἀνέβησαν ἐπὶ τὸ πλάτος τῆς γῆς, καὶ ἐκύκλευσαν τὴν παρεμβολὴν τῶν ἁγίων καὶ τὴν πόλιν τὴν ἠγαπημένην· καὶ κατέβη πῦρ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ καὶ κατέφαγεν αὐτούς· 10 καὶ ὁ διάβολος ὁ πλανῶν αὐτοὺς ἐβλήθη εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ θείου, ὅπου καὶ τὸ θηρίον καὶ ὁ ψευδοπροφήτης, καὶ βασανισθήσονται ἡμέρας καὶ νυκτὸς εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 11 Καὶ εἶδον θρόνον μέγαν λευκὸν καὶ τὸν καθήμενον ἐπ' αὐτῷ, οὗ ἀπὸ προσώπου ἔφυγεν ἡ γῆ καὶ ὁ οὐρανός, καὶ τόπος οὐχ εὑρέθη αὐτοῖς. 12 καὶ εἶδον τοὺς νεκρούς, τοὺς μεγάλους καὶ τοὺς μικρούς, ἑστῶτας ἐνώπιον τοῦ θρόνου, καὶ βιβλία ἠνοίχθησαν· καὶ ἄλλο βιβλίον ἠνοίχθη, ὅ ἐστι τῆς ζωῆς· καὶ ἐκρίθησαν οἱ νεκροὶ ἐκ τῶν γεγραμμένων ἐν τοῖς βιβλίοις κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν. 13 καὶ ἔδωκεν ἡ θάλασσα τοὺς νεκροὺς τοὺς ἐν αὐτῇ, καὶ ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἔδωκαν τοὺς νεκροὺς τοὺς ἐν αὐτοῖς, καὶ ἐκρίθησαν ἕκαστος κατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν. 14 καὶ ὁ θάνατος καὶ ὁ ᾅδης ἐβλήθησαν εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρός· οὗτος ὁ θάνατος ὁ δεύτερός ἐστιν. 15 καὶ εἴ τις οὐχ εὑρέθη ἐν τῇ βίβλῳ τῆς ζωῆς γεγραμμένος, ἐβλήθη εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρός."

Είχε τη ρηξικέλευθη ιδέα να παρουσιάσει σχεδόν όλα τα σώματα γυμνά, όπως τους έπλασε ο Θεός, βγάζοντάς τους κάθε σημάδι σπουδαιότητας που θα φανέρωνε την κοινωνική τους θέση πριν τη μεγάλη τούτη στιγμή.

Το έργο, μια τεράστια νωπογραφία, ξεφεύγει από τον νατουραλισμό της Αναγέννησης και κυλάει προς το μανιερισμό: ολοζώντανα σώματα με τονισμένους μύες, έντονη έκφραση δέους στα πρόσωπα των σωσμένων, ή αγωνίας και απελπισίας από τους κολασμένους, μέσα σε απροσδιόριστο μέρος, ένα πράσινο λειβάδι που το χωρίζει από την κόλαση ένας μικρός ποταμός. Κι από πάνω το γλυκό γαλάζιο του ουρανού.

O μανιερισμός κυριάρχησε στην Ιταλία τον 16ο αιώνα με κύρια χαρακτηριστικά:
α] την παραμόρφωση του ανθρώπινου σώματος
β] την επιπεδοποίηση του χώρου μέσα στον πίνακα
γ] την πνευματική εκζήτηση.

                 Οι Εβραίοι διασχίζουν την Ερυθρά θάλασσα [1542]

Ο Agnolo Bronzino (1503-1572) είναι ο πιο χαρακτηριστικός ζωγράφος αυτής της τεχνοτροπίας.

bibliography

μανιερισμός (2007). Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica. Τόμος 34, σ. 512-513, Αθήνα: Πάπυρος Γραφικαί Τέχναι
Coughlan, R. (1966). The World of Michelangelo. Amsterdam: Time-Life Books
Gombrich, E. H. (1998). Το χρονικό της τέχνης. Β’ Έκδοση, μετάφραση της 16ης αγγλικής. Αθήνα : ΜΙΕΤ

Michelangelo's quotes

Last Judgment - Essay by Dr. Esperanca Camara  Michelangelo, Last Judgment, Sistine Chapel, altar wall, fresco, 1534-1541 (Vatican City, Rome).